یادگیری بر اساس شناخت

یادگیری شناختی، با ادراک (1) و بینش (2) سروکار دارد. ادراک معنا و مفهوم بخشیدن به محسوس است و بینش پی بردن به اجزاء مختلف یک مسئله به یکدیگر است. در زندگی پیچیده ی انسانی مسائل مختلفی وجود دارند که اگر از راه بینش با آنها برخورد شود به خوبی حل و فصل می شوند، مشکل رفع می گردد و موفقیت به دست می آید. بنابراین بینش در یادگیری شناختی از اهمیت بالایی برخوردار است. اکثر پیشرفتهای آدمی به وسیله ی بینش حاصل شده است. واژه ی بینش در زبان فارسی، علاوه بر بصیرت به چشم دل نیز عنوان شده است. به قول هاتف با بینش یا چشم دل است که می توان نادیدنیها را دید:
چشم دل باز کن که جان بینی *** آنچه نادیدنی است آن بینی
طرفداران یادگیری شناختی معتقدند که بینش خاص انسان نیست، بلکه جانوران هم می توانند با توجه به اوضاع محیط و بررسی امکانات موجود بینش پیدا کنند. کُهلر (3)، روان شناس معروف آلمانی دو آزمایش مهم با شامپانزه انجام داد که بسیار معروف است. در آزمایش نخست، کهلر شامپانزه ی گرسنه ای را وارد اتاقی نمود که در بالای دیوار آن موزی آویخته بود. حیوان در آغاز با جست و خیز می خواست موز را به چنگ آورد، اما رسیدن به آن برایش دشوار بود. پس از چندین بار تلاش بیهوده، ناگهان در گوشه ی اتاق متوجه جعبه ای گردید، به سرعت آن را برداشت زیر محل موز قرار داد و با یک حرکت روی آن پرید و کوشید موز را به دست آورد، اما به آن دست نیافت. حیوان ناراحت روی زمین دراز کشید و به هر سو می نگریست. وقتی نگاهش به جعبه ی دیگری که در سویی قرار داشت جلب شد، برقی از چشمانش درخشید، از جای خود برجست آن را برداشت و در زیر موز روی جعبه ی قبلی قرار داد و این بار موفق گردید.
در آزمایش دیگری کهلر شامپانزه ی گرسنه ای را وارد قفسی می کند و بیرون آن موزی را دور از دسترس او قرار می دهد. حیوان نخست می کوشد به وسیله ی دراز کردن دست و پایش موز را به دست آورد. چون ناامید می شود نگاهی به پیرامون خود می اندازد یک نی نظرش را به خود جلب می کند. نی را برمی دارد و از زیر قفس به سوی موز دراز می کند و هرچه سعی می کند نی به موز نمی رسد. نومیدانه در کف قفس دراز می کشد و به مشاهده ی پیرامون خود می پردازد نی دیگری را در گوشه ای می بیند، آن را برمی دارد و با نی قبلی به بازی می پردازد و می کوشد آن دو را به نحوی به یکدیگر وصل کند. پس از چند بار آزمایش و خطا یکی از نی ها به درون نی دیگر داخل می شود و نی بلندتری را تشکیل می دهد که به سوی موز دراز می کند و آن را به دست می آورد.
به طوری که از این دو آزمایش برمی آید حیوانات هم دارای بینش هستند و اگر انگیزه ای داشته باشند و به محیط خود توجه کنند از روی بینش رفتارهای هوشمندانه ای ابراز می دارند. البته،‌ در انسان به سبب هوش بیشتر، بینش از نظر سرعت و کیفیت به میزان بالاتری وجود دارد که با حیوان قابل مقایسه نیست. در انسان هم افرادی که دارای بینش بیشتری هستند داناترند و در زندگی از سلامت بدنی و روانی و کامیابیهای اجتماعی بالاتری برخوردارند.
سرانجام آنکه یادگیری شناختی از چند نظریه تشکیل یافته و هر کدام با برداشتهای خاصی مسائل یادگیری را توضیح می دهند.

پی نوشت ها :

1. perceptionin
2. insight
3. Kohler, W.

منبع مقاله :
پارسا، محمد؛ (1382)، بنیادهای روان شناسی، تهران: انتشارات سخن، چاپ دوم